Kurucumuz

İhsan Doğramacı: Bir Ömrün İnsanlığa Adanmış Hikayesi

İhsan Doğramacı, yaklaşık yüz yıllık yaşamını çocuklara, gençlere ve tüm insanlığa hizmet etmeye adamış, önüne çıkan engellere karşı büyük bir azimle mücadele etmiş bir liderdir. Sadece Türkiye’de değil, dünyanın dört bir yanında sağlık, eğitim ve bilim alanında kurduğu kurumlar ve yaptığı katkılarla her zaman anılacaktır.

Hayatı ve Eğitimi

1915 yılında Kuzey Irak’ın Erbil şehrinde, dönemin Osmanlı İmparatorluğu topraklarında dünyaya gelen Doğramacı, köklü bir Türkmen ailesinden gelmektedir. Babası Erbil Belediye Başkanı Doğramacızade Ali Paşa, annesi ise uzun yıllar Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Kerkük milletvekilliği yapmış Kırdarzade Mehmet Ali Bey’in kızı İsmet Hanım’dır.

İhsan Doğramacı, Erbil’deki Türkçe ilköğrenimini tamamladıktan sonra Beyrut Amerikan Koleji’nden ve İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Ankara’da Profesör Albert Eckstein’ın yanında çocuk sağlığı uzmanı olduktan sonra Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Harvard ve Washington Üniversitelerinde araştırmacı olarak çalıştı.

Bilkent Üniversitesi’nin Temelleri ve Kariyeri

1947’de Ankara’ya yerleşen Doğramacı, Amerika’da gözlemlediği kâr amacı gütmeyen özel yükseköğretim kurumlarının Türkiye’de de kurulması fikrini o yıllarda olgunlaştırmaya başladı.

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde hızla yükselen genç çocuk hekimi, 1955’te pediatri profesörü oldu. Aynı yıl, Ankara’nın dezavantajlı bir bölgesinde Ankara Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü’nü kurdu. Bu enstitüye 1961’e kadar Türkiye’nin ilk Hemşirelik, Beslenme ve Diyetetik, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ve Tıbbi Teknoloji Yüksekokullarını ekledi. Ardından aynı üniversitede ikinci bir tıp fakültesi olan Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi ile Diş Hekimliği Yüksekokulu’nun kuruluşuna öncülük etti.

1963-1967 yılları arasında Ankara Üniversitesi Rektörlüğü ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanlığı gibi önemli görevler üstlendi.

Hacettepe Üniversitesi ve Yükseköğretim Reformu

1967’de Hacettepe Tıp Fakültesi ile Çocuk Sağlığı Enstitüsü’ne bağlı yüksekokulları birleştirerek Hacettepe Üniversitesi’ni kurdu ve 1975’e kadar rektörlüğünü yaptı. Rektörlük görevi sona erdiğinde, Paris Descartes Üniversitesi’nden gelen pediatri profesörlüğü teklifini kabul etti.

1980’de Türkiye’deki yükseköğretim sistemini yeniden düzenleyecek bir yasa hazırlığı için danışmanlık yapması istendi. Doğramacı’nın yükseköğretim reformu önerileri arasında, doğrudan Cumhurbaşkanlığı’na bağlı bir Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) oluşturulması da vardı. 1981 sonunda bu kurulun ilk başkanı olarak atandı ve 1992’ye kadar bu görevi sürdürdü.

Bu reformlar sayesinde Türkiye’deki yükseköğretim sistemi önemli ölçüde gelişti. 1980’de %6.3 olan yükseköğretime katılım oranı, Batı Avrupa’daki %32 ve komşu ülkelerdeki oranların oldukça altında iken, sonraki 25 yılda %38.2’ye yükseldi. Ayrıca, uluslararası bilimsel yayın sıralamasında Türkiye 45. sıradan 18. sıraya çıktı. Doğramacı, bu süreçte müziğin ve sanatın eğitimine de büyük önem verdi.

Bilkent Üniversitesi’nin Kuruluşu ve Uluslararası Katkıları

1982 Anayasası ile vakıflar tarafından kâr amacı gütmeyen yükseköğretim kurumlarının açılması mümkün hale geldi. Bu gelişmeyle birlikte Doğramacı, 1984’te Türkiye’nin ilk vakıf üniversitesi olan Bilkent Üniversitesi’ni kurdu ve Mütevelli Heyeti Başkanı oldu.

Doğramacı, Bilkent’in de içinde bulunduğu birçok eğitim kurumu ve hastane kuran beş vakfın da kurucusudur. Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü’ne armağan ettiği İhsan Doğramacı Aile Sağlığı Vakfı, 1983’ten bu yana aile sağlığı alanındaki başarılı isimlere ödüller vermektedir.

Gerçek bir dünya vatandaşı olan Doğramacı, Almanca, Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizce gibi birçok yabancı dil bilmekteydi.

Uluslararası Arenada Liderlik ve Ödüller

İhsan Doğramacı, 1946’da, henüz 31 yaşındayken Dünya Sağlık Örgütü’nün kuruluşunda yer alma ve örgütün Anayasası’nı imzalama ayrıcalığına sahip oldu. Türkiye’ye döndükten sonra, Dünya Sağlık Örgütü kendisinden dünyanın çeşitli bölgelerinde yeni tıp ve sağlık bilimleri okulları kurulması konusunda danışmanlık yapmasını istedi. Kanada, Brezilya, Nijerya ve Kamerun gibi ülkelere bizzat giderek tıp merkezlerinin ve okullarının kurulmasına öncülük etti.

Dünya Sağlık Asamblesi’nde altı yıl boyunca Türk Delegasyonu’na başkanlık eden Doğramacı, 1976’da Avrupa Bölgesi Ülkeleri Başkanı ve Asamble İkinci Başkanı oldu. Sonraki yıllarda Dünya Sağlık Örgütü Yönetim Kurulu Üyeliği’nin yanı sıra birçok danışma komitesinde görev aldı. Örgüt, hizmetlerinin takdiri olarak 1981’de Léon Bernard Vakfı Ödülü’nü ve 1997’de “Herkes için Sağlık” Altın Madalyası’nı kendisine takdim etti.

Uzun yıllar Yönetim Kurulu’nda görev aldığı UNICEF’e de aktif olarak katkıda bulundu. Kurumun Program Komitesi’ne üç, Yönetim Kurulu’na ise iki dönem başkan seçildi. 1995’te UNICEF tarafından Maurice Pate Ödülü ile onurlandırıldı. Türkiye’de 1958-2003 yılları arasında UNICEF Millî Komitesi Başkanlığı’nı yürüttü, 2003’ten sonra ise komitenin onursal başkanlığına getirildi.

1968’de çocuk sağlığı alanında önemli bir kuruluş olan Uluslararası Pediatri Kurumu Başkanlığı’na seçilen Doğramacı, çeyrek yüzyıl boyunca bu kurumda başkan ve genel direktör olarak görev yaptı, 1992’de ise kurumun yaşam boyu onursal başkanı oldu.

UNICEF Yönetim Kurulu Başkanlığı sırasında Paris’teki Uluslararası Çocuk Merkezi Danışma Kurulu Üyesi olan Doğramacı, 1970’ten 1984’e kadar bu görevi sürdürdü. 1999’da feshedilen merkezi Ankara’ya taşıyarak 2006’ya kadar başkanlığını bizzat yürüttü ve daha sonra onursal başkanı oldu.

İhsan Doğramacı’nın tıp ve sağlık bilimleri alanında çok sayıda bilimsel makalesi, kitap bölümü ve kitabı bulunmaktadır. Yaşamı ve başarıları hakkında yazılmış kitaplar çeşitli ülkelerde farklı dillerde yayımlandı. Adnan Saygun gibi değerli besteciler ona sonatlar, senfonik eserler ve senfoniler ithaf etti. Çok sayıda ödül, madalya ve nişan alan Doğramacı, 14 ülkede 26 üniversiteden fahri doktora unvanı aldı. Ayrıca, birçok ülkenin ulusal akademilerine üye oldu ve dünya çapında 23 ulusal pediatri derneğinin onursal üyeliğini yaptı. Avrupa Konseyi, 1998’de kendisine Barış, Adalet ve Hoşgörü Ödülü’nü verdi.

Azerbaycan, Dominik Cumhuriyeti, Estonya, Finlandiya, Fransa, İran ve Polonya gibi birçok devlet başkanı, Doğramacı’yı ülkelerinin en yüksek nişanlarıyla onurlandırdı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Mısır Parlamentosu ve diğer birçok ulusal kurum da kendisine değerli ödül ve madalyalar takdim etti.

“Hocabey” olarak anılan İhsan Doğramacı’nın yaklaşık yüzyıllık ömrü, çocuklara, gençlere ve tüm insanlığa hizmet etme aşkıyla geçti. İdeallerine ulaşmak için büyük engellerle mücadele etti. Sağlık, eğitim ve bilim alanında kurduğu kurumlar ve hem Türkiye’ye hem de dünyaya yaptığı katkılarla daima hatırlanacak bir isimdir.

Mesleki Geçmişi ve Ödülleri

Mesleki Geçmişi:

• 1955 – 1981: Hacettepe Çocuk Sağlığı Enstitüsü Başkanı, Ankara
• 1963: Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı, Ankara Üniversitesi, Ankara
• 1963 – 1965: Rektör, Ankara Üniversitesi, Ankara
• 1965 – 1967: Mütevelli Heyeti Başkanı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
• 1967 – 1975: Rektör, Hacettepe Üniversitesi, Ankara
• 1981 – 1992: Başkan, Yükseköğretim Kurulu (YÖK)

Onursal Doktoraları:

Ödülleri:

Nişanları ve Madalyaları:

Kaynakça

1. Bilkent Holding. (n.d.). Kurucu. https://www.bilkentholding.com.tr/tr/kurucu
2. Bilkent Üniversitesi. (n.d.). Hayat. https://www.bilkent.edu.tr/hocabey/hayat.html